شب یلدا چه معنی و آداب و رسومی در ایران دارد؟

منتشر شده در ۲۷ آذر ۱۳۹۸

شب یلدا از قدیمی ترین جشن های ایرانی

شب یلدا یا شب چله از قدیمی‌ترین جشن های ایرانی است که به بلندترین شب سال معروف است. در ادبیات و اشعار فارسی ایرانی یلدا به معنای تولد آمده و یک واژه‌ی سریانی است که به زبان فارسی وارد شده. ابوریحان بیرونی این شب را تولد خورشید نامیده است. هر ساله، 30 آذر، ایرانیان در سراسر جهان، ورود زمستان، تجدید خورشید و پیروزی نور بر تاریکی را جشن می‌گیرند، دور هم جمع می‌شوند و شادی می‌کنند.

اواخر ماه آذر شده و همه منتظر رسیدن شب یلدا هستند. قدیمی‌ترها با آداب و رسومشان (که همه‌شان هم تشریفاتی و پر زرق و برق نبود) خاطرات خوشی از این شب و دورهمی‌های دلنشینشان برای ما تعریف می‌کنند. با نودید پلاس تاریخچه این شب را مرور کنیم.

شب یلدا یا شب چله ؟

شب چله نام دیگر شب یلدا است، چون در ایران از اول زمستان تا دهم بهمن (۲۰ تا ۳۰دسامبر) را چله بزرگ و اوج سرما می‌دانند به این اسم معروف شده.

اصالت و تاریخچه شب چله

تاریخچه این جشنواره به قبل از ظهور اسلام که اکثر ایرانیان پیروان آیین زرتشت بودند برمی‌گردد. در سنت آنان طولانی‌ترین و تاریک ترین شب سال، یک روز خیلی ناپسند بود و رسومی که امروزه با عنوان "شب چله" شناخته می‌شود، در اصل آداب و رسومی برای محافظت از مردم در برابر شر آن شب طولانی بود. به مردم توصیه می‌شد بیشتر شب را بیدار بمانند، مبادا بدبختی در آنها اتفاق بیفتد. مردم برای امن ماندن، در جمع دوستان و نزدیکان جمع می‌شوند، آخرین میوه‌های باقی مانده از تابستان و پاییز مانند هندانه و انار را به اشتراک می‌گذارند و راه‌هایی برای گذراندن شب طولانی در کنار هم پیدا می‌کنند.
مسیحیان اولیه این جشن بسیار قدیمی فارسی را با "میترا" الهه نور و سالگرد تولد حضرت عیسی پیوند می‌دادند. در میان فارسیان و بسیاری از فرهنگ‌های باستانی دیگر، نور، روز و خورشید نشانه‌های خداوند بوده، در حالی که شب و تاریکی نشان دهنده شر می‌باشد. مردم معتقد بودند كه نور و ظلمت در تضاد مداوم هستند. روزهای طولانی‌تر روزهای نور و پیروزی خدا و شب‌های طولانی نشانه پیروزی شر است. یلدا ، آخرین شب پاییز و طولانی‌ترین شب سال، با پیروزی نور در سپیده‌دم با تولد میترا به پایان می‌رسد. نقطه عطف سال است و در ماه‌های آینده روزها طولانی‌تر می‌شود و شب ها کوتاه تر می‌شوند.

شب یلدا را چگونه جشن می‌گیریم؟

علاوه بر ایران، کشورهای آسیای میانه مانند افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان و برخی از کشورهای قفقاز مانند آذربایجان و ارمنستان با همین سنت مشترک هستند و سالانه در این زمان از سال یلدا را با سنت های مخصوص قومی و منطقه‌ای خود جشن می‌گیرند.

رسم و رسوم شب چله

رسم جالب دیگر در این شب هدیه دادن است که خانواده داماد برای عروس و گاهی خانواده عروس هم در مقابل برای تشکر و احترام کادویی برای دامادشان می‌فرستند.
تزئین و روشن کردن خانه ها و حیاط ها با شمع نیز از آداب و رسوم جالب در شب یلدا در ایران بوده. اگرچه قبل از اختراع برق انجام می‌شد، اما به دلیل نمای پر زرق و برق ایجاد شده هنوز هم در بعضی از مناطق متداول است.

غذاهای مخصوص شب یلدا

غذا در هر جشنی در ایران نقش اساسی دارد. غذای اصلی شب چله، خورش فسنجان است که با مرغ رب انار و گردو درست می‌شود. اما در هر منطقه از کشورمان خانواده‌ها در این شب دور هم جمع شده و با غذاهای مرسوم خود پذیرایی می‌کنند. مثلاً در گیلان، برنج و سبزی خرد شده را با ماهی سفید یا ماهی دودی سرو می‌کنند یا خورشت سبزی درست می‌کنند. در شیراز هویج پلو می‌پزند. انار پلو در قزوین، خاشیل در تبریز، خاگینه خرما در زنجان، کلم پلو در شیراز و خورش ناردون در استان مازندران نمونه‌هایی از غذاهای مرسوم شب یلدا در نقاط مختلف ایران هستند.

آجیل شب چله

آجیل از جمله تنقلاتی است که در شب یلدا مصرف می‌شود، در قدیم هر خانواده‌ای هر آجیل یا خشکباری مانند گندم، شاهدانه، نخودچی، کشمش و... که در خانه داشت می‌آورد،‌ دور جمع می‌شدند و می‌خوردند.  الان این تنقلات تجملاتی‌تر شده و تنوع بیشتری پیدا کرده خوراکی‌هایی مانند پشمک، باسلوق، شیرینی، کیک، شکلات، میوه خشک و ... هم به آن اضافه می‌کنند ولی با توجه به قیمتهای گزافی که دارند بهتر است در تهیه آنها خیلی سخت نگیریم و به اصل موضوع یعنی دورهمی اهمیت بیشتری بدهیم.

میوه های یلدایی قرمز رنگ

میوه‌های رایج برای جشن شامل هندوانه و انار است. در داستان های قدیمی گفته شده میوه‌های قرمز رنگ نمادی از رنگ های زرشکی سحَر، طلوع خورشید و درخشش زندگی است. ولی در کل انواع میوه‌ها و شیرینی‌هایی که در دسترس باشد سرو می‌شود. 

انار

انار در بالای یک سبد میوه، نمادی از تولد دوباره محسوب می‌شد و شکستن آن شادی را برای زندگی مردم به ارمغان آورد. پوست بنفش انار نمادی از تولد یا طلوع خورشید است، و دانه‌های قرمز روشن آنها درخشش زندگی است. البته باید گفت که بیشتر میوه‌ها در شب یلدا در آن دوره نعمت‌هایی را در زندگی خود به همراه داشته است.

هندوانه

هندوانه به دلیل شکل کروی‌اش نماد خورشید بوده و بیش از هر میوه دیگر مصرف می‌شود. برخی معتقدند اگر هندوانه را در یلدا بخورید، از سرما و بیماری در زمستان در امان خواهید بود. در سالهای اخیر هندوانه را با سبک‌های خلاقانه تزئین می‌کنند تا زیبایی بیشتری به شب اضافه کند.

خواندن اشعار حافظ و شاهنامه فروسی با صدای بلند

هدیه شب یلدای عروس

یکی دیگر از آداب و رسوم برخی مناطق ایران در شب چله این است که اگر پسری تازه نامزد کرده، در این شب چند نوع میوه و آجیل تزئین کرده، همراه هدیه‌هایی مانند طلا، پول، لباسهای زمستانی و... برای نامزدش تهیه کرده و می‌برد. بعضی اوقات دختر و خانواده‌اش نیز در قبال هدایا، کادوهایی به تازه داماد می‌دهند.

ایده هایی برای میوه آرایی شب یلدا

تیم نودید